„Zegar Astronomiczny Kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku”
Dziennik Bałtycki – Rejsy 14 Marca 1997

Z osobą mistrza Hansa Düringera i mariackim zegarem wiąże się straszna legenda mówiąca, iż budowniczemu po wykonaniu dzieła gdańszczanie wypalili oczy, aby nigdzie już na świecie nie wybudował tak wspaniałego zegara.
Gdy gdański zegar astronomiczny zepsuł się, przywieziono na miejsce nieszczęśnika i poproszono, by go naprawił. Wtedy wszedł do mechanizmu, zepsuł go nieodwracalnie, a potem rzucił się na dół i zginął na miejscu.
Zegar astronomiczny w całej krasie

Pośród wielu bezcennych dzieł sztuki jakie można podziwiać w Bazylice Mariackiej w Gdańsku, szczególną uwagę zwiedzających przyciąga dzieło Hansa Düringera z Torunia – zegar astronomiczny, największy i najstarszy w średniowieczu automat świecki. Zdumiewa on nie tylko bogactwem symboliki, ale i pięknem oprawy plastycznej.
Jeszcze na początku lat 80. rozpoczęto jego rekonstrukcję. Działo się to pod kierunkiem Józefa Żaby, twórcy grupy realizującej prace konserwatorskie. Wówczas odtworzono kalendarz liturgiczny i scenę Zwiastowania. Skupiono się także na rekonstrukcji mechanizmu zegara. Wypielęgnowano również figury znajdujące się na wieży zegara.
Decyzja o jego rekonstrukcji zapadła w drugiej połowie lat 80. Na czele specjalnego komitetu odbudowy stanął inicjator odbudowy wnętrz kościoła – prof. Andrzej Januszajtis. Składano wówczas do odbudowy brakujących elementów kopie prawdziwych modeli. Na bazie ich średniowiecznych form starano się jak najdokładniej odwzorować stan z czasów świetności zegara. Metody te jednak zawiodły. Współczesny sposób wykonania sztuki konserwatorskiej tak poprawił wygląd rzeźb, iż stały się one zbyt „ładne”. Ciernia­stotwarzny, utrzymywany niegdyś w średniowiecznym, nieestetycznym klimacie, nagle stracił swój wyraz i stał się płaski.

Teatr figur
Odtworzone figury Adama i Ewy oraz trzech królów, prze­chodzących wokół św. Józefa w południe, nie spełniły więc swojej roli. Ze względu na wygląd i kolorystykę nie pasowały do klimatu średniowiecznej świątyni. Ozdoby te budziły raczej niechęć niż podziw zwiedzających. W 1996 roku zadecydowano więc o wykonaniu nowych rekonstrukcji, o bardziej archaicznym wyglądzie.

Tarczę
Umieszczona w środ­kowej części astrarium, ozdobiona scenami Zwiastowania i kalendarzem liturgicznym, zachwyca bogactwem formy. Zadanie rekonstrukcji tarczy powierzono rzeźbiarzowi gdańskiemu Stanisławowi Wyrostkowi, który z wielkim pietyzmem odtworzył ją według ikonograficznych wzorów.

Symbolika i legenda
Zegar ten jest nie tylko przy­rządem do mierzenia czasu. Przede wszystkim niesie w sobie treści filozoficzne o przemijaniu życia. Ogromna tarcza obrazuje mądrość i wiedzę ludzką. Ukazuje, jak człowiek odkrył zjawiska przyrody. Symbolika zegara odnosi się również do scen biblijnych. Adam jest personifikacją człowieka, Ewa grzechu, natomiast smok – szatana. Nadzieję w prze­mijaniu symbolizuje figura Matki Bożej Apokaliptycznej.
Nad głową trębacza widnieje twarz starca. Przypuszcza się, iż jest to wizerunek samego mistrza Hansa Düringera. Z jego osobą bowiem wiąże się tragiczna legenda. Gdańszczanie, aby mistrz nie wykonał już podobnego dzieła, mieli kazać mu wypalić oczy. Kiedy po latach mechanizm zegara popsuł się, sprowadzono go ponownie i poproszono o naprawę. Düringer miał świadomie uszkodzić mechanizm, a następnie rzucić się z wysokości i zginąć na miejscu.

autor: KATARZYNA KORCZAK
fotografie: MACIEJ KOSTUM